De dag van de Verwondering

De week van de Verbeelding 26 mei t/m 1 juni
De dag van de Verwondering

door Nina Hermus

In het hedendaagse leven is er weinig tijd voor rust, weinig tijd voor verwondering. We rennen van werk naar huis en visa versa en moeten zo veel van onszelf. We zijn altijd bereikbaar en zijn bang iets te missen. Is er nog mail, ik hoor een WhatsApp, ik ben zo moe. Hoe passen kunst en verwondering in dit probleem? Veel mensen zeggen dat ze geen verstand hebben van kunst en daarom niet naar een museum of een galerie gaan. Maar is niet juist het tegendeel waar? Staat de kennis van technieken en kunstgeschiedenis niet juist het echt zien van kunst in de weg, gaat het niet meer om het open staan dus verwondering over andere interpretaties van de werkelijkheid. En kun je als je veel kennis hebt, kiezen voor verwondering?

Kinderen zijn meesters in verwondering. Zij denken niet in vast geroeste denkpaden. Ze staan nog volkomen open voor wat ze zien. Zijn we daar als volwassenen nog toe in staat? Of zoals Rutger Claassen zegt in zijn essay “Twijfel en verwondering” 2004: Die laatste [kinderlijke verwondering] kent geen ‘heersende interpretatie’, maar alleen... alleen de verwondering zelf. Omdat de volwassen, filosofische verwondering een overwinning is op de vanzelfsprekendheid, kent zij deze frisheid van het kinderlijke niet.

Een volwassene moet dus veel harder werken om weer met verwondering te kunnen kijken, dus kiezen voor verwondering. Daarover zegt Rutger Claassen: Zij [de verwondering] staat ten eerste voor de intrinsieke waarde van het aanschouwen, van het enkel beschouwen en het niet-doen. Zij wil zo lang mogelijk blijven bij de eigenheid van het ding zelf, zonder dat het bedekt is met lagen van verklaringen. Daarmee keert zij zich tegen de pretentie van rationaliteit – het voortdurende verklaren en opdoen van kennis.

Het enkel beschouwen en het niet-doen is de essentie van de verwondering. Daarmee wordt er een vrijere manier van kijken geoefend en beoefend die uiteindelijk tot “thinking out of the box” leidt. Dan kijk je niet alleen met je verstand maar ook met je hart. Je mag je weer verwonderen en genieten zonder een oordeel. 

De hedendaagse filosoof Alain de Botton http://en.wikipedia.org/wiki/Alain_de_Botton kijkt met verwondering naar het dagelijkse leven en beschrijft het op een originele wijze. Hij vertaalt de zienswijzen van de oude filosofen naar de hedendaagse tijd. Zijn boeken zijn op thema geschreven, zoals reizen, de liefde, arbeid. Ze leren je verder te kijken dan de vanzelfsprekendheid en de dagelijkse sleur van het leven. Door met verwondering te kijken ga je weer nadenken over de herkomst van de dingen om je heen, over de levens van de mensen om je heen. Reis je weer echt en neem je de tijd en de rust om de omgeving tot je door te laten dringen. 

Ook in de kunst is er plaats voor verwondering. Een goed voorbeeld daarvan zijn Dada en de surrealisten aan het begin van de 20^ste eeuw. Zij waren de reactie op de oude figuratieve kunst en wilden de verwondering weer terug brengen. Hun kunstwerken waren niet te verklaren als je ze vanuit de kunstkennis van die tijd bekeek. Picasso en Margritte waren daar goede voorbeelden van. René Magritte heeft zelfs een analytische uitleg over het kiezen voor verwondering geschreven. En het is inderdaad niet moeilijk om je te verwonderen over zijn tegenstrijdige schilderijen. http://www.dada2.nl/2014/03/verwondering-in-moderne-kunst.html  De filosoof Alain de Botton heeft zich ook bezig gehouden met kunst en museums in zijn boek “Art is Therapy”. Op dit moment kan men kennis maken met zijn manier van denken over kunst in het Rijksmuseum in Amsterdam. Je leert weer op een andere manier te kijken naar kunst dat je al lang denkt te kennen. De Botton vindt dat de aanwezige teksten in een museum de droge feiten opsommen. Zijn eigen teksten helpen je om naar het doel van de kunst te zoeken. https://www.rijksmuseum.nl/en/art-is-therapy. 

Kies weer voor het kijken met verwondering! Er gaat een hele nieuwe wereld voor je open. Als je met verwondering naar de wereld om je heen kunt kijken, kun je je open stellen voor kunst in al zijn verschijningsvormen. Je kunt kijken en luisteren zonder meteen een oordeel klaar te hebben. Je verwonderen hoeft niet altijd gevolgd te worden door begrijpen. Het kan ook alleen een goed gevoel blijven, zodat verwondering overgaat in bewondering.