De Dag van de Vrijheid
Pas wanneer iets niet meer vanzelfsprekend is, zul je de diepere betekenis ontdekken. Dit geldt voor alle immateriële basisbehoeften van de mens: liefde, vertrouwen, verlangen en aandacht ect. Maar voor vrijheid geldt dit misschien wel het meest. Meestal hebben we moeite om onder woorden te brengen wat deze woorden voor ons betekenen. Het is altijd persoonlijk en universeel tegelijkertijd. Het is onvervreemdbaar van jou en toch eigendom van iedereen. Het is jouw vrijheid en toch is jouw vrijheid nooit los verkrijgbaar van je opvoeding, cultuur en levensbeschouwing.
Pas wanneer je je vrijheid verliest komen deze vragen onafwendbaar op je af. Je vrijheid verliezen betekent namelijk een stuk van je identiteit kwijtraken. Dat is een rouwproces waar je doorheen moet en de remedie tegen dat verlies is je verbeeldingskracht gebruiken. Gemis is een heftige drijfveer, waarvan we ons maar zelden volledig bewust zijn. Maar kun je, wanneer je gevangen zit (op welke wijze dan ook), je nog wel een voorstelling maken van vrijheid?
Vrijheid en gevangenschap, de begrippen roepen elkaar als tegenpolen op. Vanuit de besloten wereld binnen de muren enkele overwegingen, die mogelijk ook betekenis geven aan wat vrijheid is in de ontsloten wereld buiten de muren.
1. Omgekeerde wereld
De gedetineerde die het hardst roept dat het vast zitten hem niets doet, houdt uiteindelijk alleen zichzelf voor de gek. Je kunt doen alsof de omstandigheden je niet raken, maar lang houd je dat niet vol. Bovendien, niet alleen het regime - het dagrooster - maar ook de bejegening door personeel en de omgang met medegevangenen zullen er snel voor zorgen dat je in het gareel komt. Verzet levert je weinig op en het kost uiteindelijk gewoon te veel energie.
Vraag me niet wat vrijheid is:
Het is de diepte onder mijn voeten
zonder dat ik val.
Het is gegrondvest zijn
met je kop in de wolken.
Vraag me niet wat vrijheid is:
Het is de angst
voor mijn eigen schaamte.
Het is het verdriet
om wat ik heb aangericht.
Het is de kunst om dan iets nieuws van jezelf te ontdekken en te verbeelden, te verwoorden of te vertonen. Net als in de kunst met een grote K vormgeven aan een emotie en een stukje van jezelf spiegelen in tijd en ruimte. Je bent pas echt gevangen als je vast zit in jezelf. Niet vrijheid is dan de sleutel om niet langer op slot te zitten, maar die sleutel ben jezelf met jouw verbeelding.
2. Vrijheid is nooit vrijblijvend
Het verlangen naar vrijheid is altijd latent aanwezig. Wanneer we met onze fantasie en creativiteit aan de slag gaan, dan worden de verwijzingen legio. Of de expressie nu is met muziek, beelden, dans, woorden of met religieuze rituelen, er ontstaat altijd een nieuw perspectief. Niet alleen de maker, de kunstenaar maar ook de kijker, de toehoorder, de meevoeler ervaart betekenis.
Vrijheid maakt me rusteloos:
Ik moet dansen
op vreemde tonen in mijn hoofd.
Ik herhaal liedjes
die borrelen in mijn buik
Vrijheid maakt me rusteloos:
Ik verbaas mij
over oude visioenen.
Ik herken mij
in haveloze liefde
Iedere poging om vrijheid te verbeelden, zorgt ervoor dat het verbeelde ook zelf betekenis gaat krijgen. Schilderijen, muziekstukken, gedichten en religieuze vieringen doen ook iets met ons. Het brengt ons in vervoering en kan ons vervoeren, terugbrengen bij onszelf. Zo komt ook betekenis en perspectief terug naar ons, dat ons weer kan helpen te herkennen en herbronnen.
3. Proeftuin
Door de eeuwen heen hebben mensen altijd geprobeerd te begrijpen wat vrijheid is. Iedere verbeelding of verwijzing is een poging om betekenis te geven, het in de vingers te krijgen, te (be)grijpen. Tegelijkertijd is vrijheid uiteindelijk onnoembaar, onbeeldbaar en onhoorbaar, zoals dat ook van God en liefde gezegd kan worden.
Wat vrijheid vraagt:
Wanneer ik even niet meer weet
hoe laat het is,
is niet de tijd van de klok!
Wanneer ik even niet meer weet
waar ik ben,
is niet de TomTom routeplanner!
Wat vrijheid vraagt:
Klinkt door in iedere verbazing
als ik mezelf kwijt ben
en iemand me roept
Fluistert mee in verwondering
als ik verdwaald ben
en iemand mij herkent
De belangrijkste vragen zijn misschien wel de vragen waarop we geen definitief antwoord hebben. Vragen die we ons daarom telkens opnieuw zullen blijven stellen: waar kom ik vandaan en waar ga ik naar toe. Dat kunnen verbeelden in kleur, vorm, woorden, muziek of ritueel maakt onze verhalen weer deelbaar met elkaar.
Gedicht ”Jij riep mij vrij”
Ik zat vast en jij hebt mij bezocht,
gevangen in een lege ruimte.
Hoe ben je bij me binnen gekomen?
Je vroeg alleen maar met zachte woorden:
hoe gaat het met je
Fluisterend durfde ik mijn verhaal te vertellen
en toen...
Ik zat gevangen en jij kwam kijken,
mijn uitzicht was ommuurd.
Hoe heb je me gezien?
Je keek alleen maar naar me:
mijn geest voelde dat ik er mocht zijn.
Stamelend was ik niet meer blind
en daarom...
Ik was dichtgeslagen en jij opende mij,
mijn hart gesloten achter zoveel deuren.
Hoe wist je mijn naam?
Je kwam me alleen maar tegemoet:
de duisternis van mijn ziel verdween.
Flitsend verlichtte je mijn wezen
en vanaf dat moment..
Ik was onvindbaar en daar was je,
mijn bron van liefde opgedroogd.
Hoe vond je mijn schaamteplaats?
Je wilde alleen maar van me weten:
hoe nu verder, waarheen te gaan.
Vasthoudend was ik nog verslaafd
en toch...
Jij riep mij vrij.
Wim Timmer, RK Gevangenispastor
Woensdag 21 november 2013
De week van de Verbeelding
Reacties
Wim, wat is prachtige en rijke beschouwing. Veel dank daarvoor.
Vrijheid is voor mij mijzelf te kunnen ontplooien, anders zijn dan wie dan ook. Dit is één van de twee menselijke drijfveren. In mijn digitale bijdrage van zaterdag zal ik die drijfveren nader toelichten.
En toch ben je tegelijk een gevangene van jezelf. De mogelijkheden van je zijn en je lichaam zijn niet onbegrensd. Als je weet met deze tragiek van het leven, van jouw leven te dealen, dan is je vrijheid onbegrensd.
Of om met Jules Deelder te spreken: Binnen de perken zijn de mogelijkheden even onbeperkt als daarbuiten. Ik ben nog niet zo wijs.
Toen ik wou dat ik een dichter was, heb ik in een zomervakantiehuisje in Chasney in Bourgogne in 1985 het volgende gedicht gedicht.
dag-droom
ik droom me god in frankrijk
als ik in holland ben
een koffer zwaar van boeken
en een geslepen pen
ik droom mij god in frankrijk
als ik in frankrijk ben
mijn zon op mijn veranda
mij eigen meester zen
er is geen god in frankrijk
je blijft je eigen jij
alsof ik dat niet wist
jij slome calvinist
Goede nachtdroom en in alle vrijheid morgen weer fris en fruitig op.
vrijheid is …… eigenlijk… niets.
Het blijft een paradox;
Vrijheid geeft beperking
en
Beperking geeft Vrijheid.
We lijken het er nooit mee eens te zijn met wat er NU is.
Christian Wisse heeft een jaar geleden een kunstproject gedaan in de Oostvaarderskliniek in Almere, de TBS kliniek. Ze werkte met een groep gedetineerden en ook met een groep bewoners uit de buurt waar de kliniek staat. 'Vrijheid zit in je kop', was de titel van het project. (http://www.christianwisse.nl/categorie/index.php?cat=agenda&id=Vrijheid_...)
Beide groepen deelnemers boetseerden onder haar leiding koppen. De vraag was of je achteraf zou kunnen zien welke kop door wie was gemaakt en of je zou kunnen zien of de maker vrij was of gedetineerd.
Haar uitgangsidee was geweest de observatie dat kunstenaars juist vrij van gedachten geacht worden te zijn, en dat kunstenaars heel ver mogen en misschien wel moeten gaan in hun gedachten. Mensen die gedetineerd zijn, opgesloten om iets wat ze hebben gedaan of gewild, mogen daarentegen niet vrij van gedachten zijn.
Inderdaad opmerkelijk als je daarbij stil staat.
Zouden kunstenaars vrijere mensen zijn dan mensen die een baan hebben, in dienst van een organisatie zijn? Mijn eerste neiging is om ja te zeggen. Creativiteit heeft ruimte nodig.
Aan de andere kant: van kunstenaars zou je denken dat ze per definitie creatief zijn, maar ik betwijfel dat. Kunstenaars zoeken naar en vinden ook een eigen handtekening, een herkenbare stijl, en daar houden ze vaak aan vast. Of die instelling de creativiteit bevordert? Als ze die eigen stijl niet vinden, dan is dat weer nadelig voor de verkoop.
Voor dichters werkt een beperking vaak goed. De beperking van een sonnet bijvoorbeeld, (14 regels, een rijmschema, twee strofen van vier en twee strofen van drie regels, met een regelmatig ritme, en een omslag (chute) in het midden) wordt als een grote uitdaging ervaren. 'In de beperking herkent men de meester', wordt dan gezegd. Beginnende dichters willen wel graag een sonnet schrijven, maar nemen vaak wel de vrijheid om de regels zo nodig aan hun laars te lappen.
Vrijheid is heerlijk, maar je kunt ook verdrinken in vrijheid. AnkhA ziet het waarschijnlijk goed: het gaat niet om de vrijheid, maar om het beleven van het NU.
Monnikenwerk. Jezelf in vrijheid beperken om te leven binnen de muren van een klooster en daar de geest te richten op de stilte. Een en al pais en vree, zou je denken. Maar dat is niet zo. De kleine gemeenschap van monniken is gewoon een echte gemeenschap, met dagelijkse irritaties, concurrentie, vriendschap, gunnen en misgunnen.
En ons digitale tijdperk, die geeft ons vrijheid van internet, van communicatie. Maar inmiddels zijn we wijzer. De deur die leidt naar vrijheid, wordt ook gebruikt door digitale inbrekers en seksuele jagers.
Vrijheid is een groot goed, een hoog doel, maar de vraag is of de mensheid er klaar voor is.
Iets toevoegen aan deze teksten lukt mij niet, daar heb ik niet de juiste woorden voor!
Iets toevoegen aan deze teksten lukt mij niet, daar heb ik niet de juiste woorden voor!
Vrijheid moet je kunnen ervaren in dingen die je doet of nalaat, vrijheid is ook een manier van schilderen , je bent vrij om je gedachten op papier te zetten maar je bent er wel zelf verantwoordelijk voor.
Ook ik zoek het in de tegenstelling; je kunt vrijheid ervaren door je grenzen te kennen. Het meest bevrijdende inzicht dat ik daarover van het leven cadeau kreeg;
Je kunt zelf je grenzen verleggen om de wereld te benaderen, en je kunt zelf je grenzen dicht om je heen trekken om je veilig te voelen.
Wat een prachtige inleiding van Wim Timmer.Dank je wel! Ik bemerk vandaag dat dit thema te breed is om mijn gedachten samen te vatten.De VARA heeft in april een documentaire-drieluik uitgezonden, gepresenteerd door Pieter Hilhorst, waarin de vraag aan de orde kwam of vrijheid, gelijkheid en broederschap in de 21e eeuw nog relevant voor ons is. Het eerste deel gaat over vrijheid met m.i. ook interessante invalshoeken. Voor wie het niet heeft gezien of het weer wil zien en beluisteren: http://vara.nl/Vrijheid-gelijkheid-broeders.10996.O.html
Vrijheid is vaak de grootste luxe en soms de vreselijkste beklemming die er is. Het recht vrij te mogen zijn, de plicht met die vrijheid wat te moeten doen. Vanmorgen sprak iemand mij (toevallig) aan: "Het moet toch heerlijk zijn om als kunstenaar altijd maar je vrijheid van denken te kunnen hebben." Dat is zo, maar een kunstenaar is ook maar een mens, met al zijn plichten, zorgen en noodzaak en plicht om vorm te geven aan al die creatieve opborrelingen. Prachtig de woorden van Wim, Ab, Hein. Hoezo Ko, vrijheid is eigenlijk niets? Vrijheid is eigenlijk alles, maar zoals Hein zegt: weten we er wel raad mee?
Vrijheid is ook, je niet belemmerd te voelen door meningen en afkeuringen van anderen. Zonder zelf een anders mening af te keuren, doen en zeggen wat je mening is.
Schitterend verhaal van Wim Timmer. Dank, dank, dank.
Vrijheid is niet vrijblijvend. Die zin is mij het meest bijgebleven in de afgelopen dagen.
Wat ik er dan voor invulling aan moet geven, weet ik niet in woorden uit te drukken. Het is daarvoor een te groot goed.
Dat wij als mensen - en als kunstenaars in het bijzonder - op een niet-dwingende manier (wat dat benadert onvrijheid) moeten aantonen staat voor mij als een paal boven water. Vrijheid op zich is niet vanzelfsprekend. Daarom moeten we haar koesteren, dwars tegen alle maatschappelijke veranderingen zoals toenemende bureaucratisering in.
Kunst is vrijheid en daarom per definitie niet in systemen onder te brengen. Dit moeten wij scherp voor ogen houden. Laten we ons daarom niet laten meeslepen in keurslijven die onder het mom van onder andere subsidieverlening opgetuigd zijn geworden.